Polemika sztuki | 38. edycja Konkursu im. Marii Dokowicz

W 1977 roku w Dayton w Stanach Zjednoczonych zmarła Maria Dokowicz – absolwentka Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu (obecny Uniwersytet Artystyczny). Artystka w swoim testamencie zapisała dziesięć tysięcy dolarów na fundusz stypendialny dla najlepszych dyplomantów, który z czasem przekształcił się w formułę prestiżowej, przyznawanej corocznie nagrody. Mimo zmiany wciąż żywa jest idea tego najważniejszego dla uczelni wyróżnienia, naznaczonego życiową postawą fundatorki. Brała ona udział w budowie Nowego Miasta Gdyni, prawdopodobnie uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim, następnie zaś wyemigrowała przez Niemcy, Francję i Kanadę do USA, gdzie ostatecznie osiadła jako nauczycielka malarstwa i rysunku.

Competition for the Best Diploma Project of the University of the Arts Poznan is a form of executing the will of Maria Dokowicz, who graduated from our school in 1932.

For decades, money donated by Dokowicz allowed to fund travel scholarships to the US for the outstanding graduates of the University. The form of the comeptition has changed throughout the years.

Currently, each Department submits the nomination of the graduate who prepared the best diploma project. Main prizes are awarded by the Senate of the UAP in two categories: fine arts and design. For several years, The Professor Alicja Kępińska Award for the best theoretical diploma has been awarded.

Due to the scale of the event, for the last few years the competition exhibition has been held in one of the halls of Poznan International Fair. Eech year, the space is arranged specifically for the exhibition.

Starting from the 36th edition of the competition, the main exhibition is supplemented by an accompanying exhibition held in one of the UAP Municipal Galleries.

This year’s edition is entitled Polemics of Art. It will be organized in the context of the 100th anniversary of the Poznan-based artistic group BUNT. Accompanying exhibition under the same title will open at Duża Scena UAP. Announcement of the results and the opening of the main competition exhibition will take place on 13th November at 18:00 in Pavilion 10 of Poznan International Fair.

POLEMIKA SZTUKI

Sztuka jest żywa póki wyraża myśl niejasną dla niej samej, w materii, która się jej opiera. Żyje o tyle, o ile jest czymś innym niż sztuką, o ile jest przekonaniem i sposobem życia.
Pascal Gielen

Sztuka poprzez bodźce percepcyjne silnie wpływa na zmianę zachowania i zwyczaje jednostki oraz jej funkcje w społeczności. Odkrywa i kształtuje nowe obszary w kulturze, sens i wartość życia, przyczyniając się do tworzenia alternatywnych sposobów organizacji wspólnoty i jej przestrzeni. Dzieła sztuki przełamują zastane schematy i kanony postrzegania świata. Wbrew ideom awangardy¹ pozostają one w dystansie do otoczenia, do życia. W dziełach 1:1 sztuka wpisuje się w codzienność, zachowując krytyczny stosunek do kultury i społeczeństwa. Poprzez anektowanie nowych przestrzeni sztuka wchodzi w reakcję z innymi dziedzinami aktywności człowieka, tworzy symbiozę myśli. Paradoksalnie, działania nieprzynależące do dziedziny sztuki również takie, które początkowo nie są akceptowane publicznie lub są alternatywą, po jakimś czasie, zazwyczaj stają się afirmowanymi, twórczymi faktami, które tworzą nowe kanony postrzegania i powtórnie definiują znaczenia.
Sztuka jest rodzajem percepcji i estetyki zmysłów, dzięki którym konkretyzują się nowe sposoby wyobrażania. Sztuka jako forma czynnego aktywizmu społecznego pozwala na zaistnienie zdystansowanej myśli krytycznej i jej analizę filozoficzną, pod warunkiem istnienia celu działania. Polemika sztuki polega na „reżyserowaniu rzeczywistości” ² zachowaniem dystansu wobec aktualnych myśli.
Konstruowanie podmiotu – Ja – artysta, nie powinno skupiać się wyłącznie na budowaniu kapitału indywidualnego, który jest częścią wolnorynkowego systemu wartości. Jest to istotne w kontekście dziedzin wiedzy humanistycznej, ścisłej i społecznej. Nauka oparta jest na konkretnym systemie metodycznym, który kojarzy sztukę z emocjami, oryginalnością i jednostkowością.
Artysta, jako kolekcjoner zasobów ludzkich, zazwyczaj reprezentuje aktywną, poszukującą zbiorowość, jest współuczestnikiem dyskusji. Istnieje wiele odmian strategii zaangażowanych społecznie np.; relacyjna, recepcyjna, krytyczna, partycypacyjna, kolektywna. Sztuka dialogu, za pomocą tego typu działań artystycznych, uczestniczy w procesie zmian, ujawnia potencjał konfliktu. Wspomaga międzyludzkie relacje, bazując na interakcji. Kształtuje nowe sposoby współdziałania w oparciu o sztukę polityczną, działania propagandowe, design krytyczny i społeczny, natomiast w sztuce użytkowej zaciera granice rozpoznawania definicji dzieła plastycznego a projektowego. Celem współczesnych działań artystycznych, zaangażowanych w problemy społeczne i kulturowe jest wskazanie alternatywnych możliwości badawczych. Potencjał takich działa łączy się przede wszystkim z krytyką fetyszyzmu towarowego, hamuje również mechanizm wyzysku w kapitalizmie kognitywnym, który jest modelem postfordyzmu, wykorzystującym autentyczność, wyjątkowość, indywidualizm artysty oraz aktywa społeczne jako potencjał do budowania mechanizmów rynkowych i nowej formy kapitalistycznego sytemu. Polemizujący charakter sztuki przyczynia się do kształtowania antywzorców w społeczeństwie, kulturotwórczego poszukiwania sensu funkcji jednostki we wspólnocie. Nieprawidłowości, niedopasowania, dysproporcje, odmienne doświadczenia poznawcze i emocjonalne, będące rodzajem subiektywizacji nieustannie wprowadzającej antywzorce do wzorców kulturowych,
stwarzają nową przestrzeń wobec tej, do której przywykliśmy. Ustanawiając antywzorzec sztuka pokazuje nam, że wzorzec ma charakter relatywny. Innymi słowy, każdy antywzorzec może stać się wzorcem sprawiając, że dotychczasowe wzorce zyskują status antywzorców. Według tego poglądu sztuka pozostaje w dialektycznej relacji do kultury, często podważając lub kwestionując obyczaje, tradycje, kanony, przyzwyczajenia.
Sztuka współczesna to socjologiczny pamiętnik, w którym niemal każdy wzorzec może zostać zakwestionowany w kontekście prawzorca i antywzorca, w odniesieniu do różnych dziedzin działalności człowieka. Sztuka żyje o tyle, o ile jest czymś więcej niż sztuką, czyli obejmuje szeroki i różnorodny zakres działań. Konfrontuje się z innymi dziedzinami, nie naruszając ich wiarygodności. Homogenizuje postrzegalny świat precyzując nowe paradygmaty wielomedialnej sztuki. Jej transparentność pozwala widzieć warstwy organizacji świata, re-dystrybucje i reinterpretacje. Omawia zagadnienia wizualnej formy poprzez społeczną aktywizację, która jest sposobem wyzwolenia myśli.
Dawniej obrazy dopuszczane były jedynie pod warunkiem, że wypełniały zadanie komunikowania słowa niepiśmiennego, będącego substytutem myśli. Obecnie praktyka artystyczna jest rezultatem teorii twórcy warunkującej zaistnienie dzieła analizowanego i interpretowanego przez ekspertów- specjalistów. W dzisiejszym rozumieniu głęboka interpretacja dzieła związana jest z myśleniem, a nie samym postrzeganiem. Może się wydawać, że to, co jest teraz, nie zawsze wyraża jasną myśl, jednak z biegiem czasu, poprzez polemikę, oddziałuje, aktywuje nowe myśli, poszerza obszar działań w poszukiwaniu innych znaczeń.

Maciej Kurak

 1 Awangarda dążyła do scalania sztuki i życia.
2 Określenie użyte przez Pawła Althamera w kontekście działań artystycznych. Aktualnie dotyczy sztuki 1:1, która jest działaniem twórczym. Przykładem jest „Teatr niewidzialny” jedna z wielu akcji Augusta Boal’a, gdzie decyzja wejścia w przestrzeń publiczną, w tym wypadku enklawę zarezerwowaną dla bogatej części społeczeństwa do kilkugwiazdkowej restauracji, była prowokacją dyskusji dotyczącej nierówności społecznych. Akcja była na tyle realna, że przypadkowi uczestnicy nie zdawali sobie sprawy, że brali udział w działaniu artystycznym. Najprawdopodobniej wielu z nich do dzisiaj nie zdaje sobie z tego sprawy.
3 „Koniec kultury- koniec Europy. O fundamentach polityki”, red. Pascal Gielen, wydawnictwo: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2015
4 Tamże